Wat is het verschil tussen een koning en een keizer?

Tussen alle koninkrijken popt hier ook regelmatig een keizerrijk op: Japan. Maar wat is nou precies het verschil tussen een koning en een keizer?

"Het verschil zit in traditie en eer - een keizer, keizerin en keizerrijk zijn groter in aanzien dan hun koninklijke tegenhangers, die dan op hun beurt meer eer toekomen dan groothertogen et cetera," zegt dr. Karl Catteeuw van de universiteit van Leuven. "Vaak werden titels gecombineerd. De dubbelmonarchie Oostenrijk-Hongarije (1867-1918) is zo'n heel bijzondere combinatie van twee landen onder één bewind en één dynastie."

"Oostenrijk had veel aanzien en was een keizerrijk, omdat het een laatste restant was van het Heilige Roomse Rijk. De inlijving van de oosterburen, vooral via dynastieke huwelijken, was echter al een paar keer op opstanden uitgelopen. Nadat Oostenrijk een nederlaag tegen Pruisen had geleden, stemde de keizer Frans-Jozef in met een Auschgleich (letterlijk: gelijkschakeling, compensatie), waarbij het koninkrijk Hongarije een grote autonomie kreeg, met een eigen beleid. Het koningshuis bleef echter hetzelfde als dat van het keizerrijk Oostenrijk, dat ook in naam nog belangrijker bleef." Hier Franz Joseph en zijn Sissi, in 1858. 

En waar staat een tsaar?

Een tsaar - hier de laatste van Rusland - is in de hiërarchie te vergelijken met een koning. Zowel 'keizer' als 'tsaar' zijn verbasteringen van (Julius) Ceasar (caesar / czar ), degene die als Imperator in de Europese geschiedenis nogal impact heeft gehad. Om het imperium te kunnen besturen, delegeerde de imperator zijn macht aan heersers over een kleiner gebied: het regnum, afgeleid van rex of koning, dat naast het territoriale begrip ‘koninkrijk’ ook voor ‘koningsmacht’ stond.

Zo lijkt de keizer de baas van de koning, maar "dat is niet te zeggen”, zegt Jan van Herwaarden, emeritus hoogleraar cultuurgeschiedenis en co-auteur van het handboek Middeleeuwen (1995) in NRC. "De daadwerkelijke macht in het Imperium Romanum werd bepaald door regionale machtsconstructies. Ik wil niet zeggen dat het imperium alleen ‘versiering’ was, maar je kunt het ongeveer zo zien: in de ontwikkeling van de machtsverhoudingen was het regnum de motor en het imperium het chassis."

En in het hier en nu?

Afgezien van wat exotische monarchieën zoals die van koning Mswati III zijn de meeste tegenwoordig constitutionele monarchieën van landen die worden geleid door een democratisch gekozen regering. De koning(in) van dienst heeft vooral een symbolische rol.

Dat geldt ook voor Japan. Uit respect voor de traditie heet het een keizerrijk, maar in de hiërarchie is Naruhito te vergelijken met andere royal staatshoofden: enig dat ze er allemaal zijn, maar van daadwerkelijke macht is geen sprake meer, hoe ze ook worden genoemd.

Openingsfoto © ANP, 2015. Willem-Alexander was hier al koning, Naruhito nog kroonprins.